آشکارسازی زیستگاه های اصلی پرندگان تالاب گاوخونی در فاصله سالهای 1355 تا 1387

چکیده در کشوری مانند ایران که روی کمربند بیابان زایی جهان واقع شده است، وجود تالابها و دریاچه ها جلوه ی متفاوتی به چشم انداز یک منطقه ی خشک می بخشد. تالاب گاوخونی که یکی از تالابهای 22 گانه ی ثبت شده ی ایران درکنوانسیون رامسر و مکان مهمی برای زمستان گذرانی و تابستان گذرانی انواع پرندگان آبزی و غیرآبزی می باشد، به دلیل دخالتهای انسان بویژه احداث سد، طرح های انتقال آب و تغییر کاربری اراضی پیرامون تالاب، دچار تغییرات اساسی گشته است؛ از این رو آشکارسازی نتایج مداخلات انسان با اجرای طرحهای تحقیقاتی مختلف لازم بنظر می رسد. یکی از زمینه های مطالعاتی موثر در بررسی این تغییرات، فناوری سنجش از دور و استفاده از تصاویر ماهواره ای و عکسهای هوایی است. از جمله مزیتهای سنجش از دور در بررسی تالابها افزایش دانش و آگاهی از وضعیت حال وگذشته ی تالاب و ارزیابی کارائی مدیریتهای اعمال شده بر تالاب می باشد. این مطالعه با هدف آشکارسازی تغییرات زیستگاه های اصلی پرندگان تالاب گاوخونی در 35 سال اخیر صورت گرفت. برای این منظور از تصاویر سنجنده های etm+ ,tm ,mss و liss iii به ترتیب در فصل رویش سالهای 1355، 1369، 1378 و 1387 استفاده شد. پس از انجام پیش پردازشهای لازم از جمله زمین مرجع کردن تصاویر، تصحیح رادیومتریک آنها و تعیین مرز منطقه ی مطالعاتی، جهت تهیه ی نقشه های پوشش اراضی، از یک سو اقدام به طبقه بندی سلسله مراتبی تصاویر منطقه ی مطالعاتی با استفاده از تکنیک سطح آستانه و عملیات حسابی در باندهای مختلف گردید و از سوی دیگر با بیرون کشیدن طبقه ی پوشش گیاهی اقدام به استخراج نیزارها، درختچه زارها و بوته زارها (زیستگاه های پرندگان) از این طبقه شد. به این ترتیب که ابتدا لایه ی پوشش گیاهی از دو جنبه طبقه بندی شد: الف) طبقه بندی نظارت شده با معرفی نمونه های آموزشی برای جداسازی نیزارها، درختچه زارها و بوته زارها ب) طبقه بندی بر مبنای تاج پوشش گیاهی به دو بخش متراکم و کم تراکم با توجه به رابطه ی رگرسیونی بین درصد تاج پوشش گیاهی و شاخص گیاهی rvi و تعیین آستانه های مناسب معادل با درصد پوشش گیاهی 30 و 70 درصد در این شاخص گیاهی. سپس با توجه به رویش متراکم نیزارها و درختچه زارها و کم تراکم بودن نسبی بوته زارها و با استفاده از منطق بولین، محل قطعی نیزارها، درختچه زارها و بوته زارها به عنوان سه زیستگاه مهم پرندگان تعیین گشت. پس از ارزیابی صحت نقشه های پوشش اراضی (با صحت کل بین80 تا 86 درصد) تمام طبقاتی که محل زیست پرندگان محسوب نمی شدند درهم ادغام و به عنوان طبقه ی غیر زیستگاهی معرفی و همراه با پنج لایه ی نیزار، درختچه زار، بوته زار، رودخانه و توده های آبی به عنوان نقشه های زیستگاه های پرندگان در سالهای 1355، 1369، 1378 و 1387 و با مقیاسی بزرگتر از نقشه های پوشش اراضی ارائه گردید. با بکارگیری روش مقایسه ی پس از طبقه بندی، این نقشه ها بصورت دو به دو روی هم گذاری و تغییرات این زیستگاه ها طی سالهای 1355 تا 1369، 1369 تا 1378، 1378 تا 1387 و 1355 تا 1387 آشکارسازی شد. سپس نتایج این مقایسه ها در ماتریسهای تغییرات به نمایش درآمد. در خلال این مطالعه یک سلسله عملیات صحرایی با هدف آشنایی با منطقه و پوششهای اراضی محدوده ی مورد مطالعه، مشاهده ی پرندگان و زیستگاه های آنها، جمع آوری نقاط آموزشی برای طبقه بندی نظارت شده و ارزیابی صحت و همچنین برآورد درصد تاج پوشش گیاهی در نقاط مختلف به اجرا درآمد. با عنایت به نتایج این مطالعه مهمترین تغییر در فاصله ی سالهای 1355 تا 1369 کاهش شدید مساحت توده های آبی(تالاب) و تبدیل آن به مناطق غیرزیستگاهی بود. در فاصله ی سالهای 1369 تا 1378 شاهد حذف باقیمانده ی توده های آبی و نیز کاهش مساحت کلیه ی زیستگاه ها هستیم. در فاصله ی سالهای 1378 تا 1387 مهمترین پدیده، تبدیل انواع مناطق غیرزیستگاهی به انواع زیستگاه ها بخصوص بوته زارها و توده های آبی بوده است و بالاخره مهمترین تغییر در طی این 35 سال (از سال 1355 تا 1387) کاهش 4/95 درصدی مساحت توده های آبی در محدوده ی مورد مطالعه و تبدیل آن به مناطق غیرزیستگاهی و همچنین افزایش مساحت بوته زارها، درختچه زارها و ثابت ماندن مساحت نیزارها می باشد.